وقتی کودک مدام خودش رو سرزنش می‌کنه؛ چطور عزت‌نفسش آسیب می‌بینه؟
شاید برات آشنا باشه وقتی بچه‌ت یه اشتباه کوچیک می‌کنه، بعد با ناراحتی می‌گه:
“من همیشه کارام اشتباهه…”
“من آدم بدی‌ام…”
“تقصیر من بود دیگه…”
این جمله‌ها شاید در ظاهر فقط چند کلمه باشن، ولی پشتش یه ذهنیه که داره خودش رو خورد می‌کنه.
کودکی که مدام خودش رو سرزنش می‌کنه، داره یاد می‌گیره که همیشه خودش مقصره، همیشه بده، و هیچ‌وقت کافی نیست.
این فکرها، پایه‌های عزت‌نفس کودک رو از هم می‌پاشه.
اصلاً چرا یه کودک خودش رو سرزنش می‌کنه؟
۱. چون حس می‌کنه فقط وقتی “درسته” که دیگران ازش راضی باشن
بعضی بچه‌ها یاد می‌گیرن که فقط وقتی ارزش دارن که بقیه تاییدشون کنن. اگه یه نفر ازشون ناراحت بشه، حتی اگه ربطی به اونا نداشته باشه، سریع می‌گن: “من بد بودم.”
۲. چون توی خونه یا مدرسه زیاد سرزنش می‌شن
وقتی مدام به کودک بگیم “چرا این‌طوری کردی؟”، “با تو همیشه دردسر داریم”، “دست به چیزی نزن خرابش می‌کنی”، اون کم‌کم این صداها رو وارد ذهنش می‌کنه و خودش علیه خودش حرف می‌زنه.
۳. چون الگوش آدم‌های خودسرزنشه
اگه پدر یا مادر خودشون مدام بگن: “من عرضه ندارم”، “همیشه خراب می‌کنم”، بچه هم همین جمله‌ها رو یاد می‌گیره.
۴. چون احساس گناه درونش نهادینه شده
بعضی بچه‌ها حتی وقتی کاری نکردن، احساس می‌کنن مسئول حال بد بقیه‌ان. این حس از تجربه‌های قبلی، مثل طلاق والدین یا دعواهای خانوادگی ممکنه ایجاد بشه.
خودسرزنشی چه بلایی سر عزت‌نفس کودک میاره؟
۱. حس بی‌ارزشی دائمی
کودک کم‌کم باور می‌کنه که به درد نمی‌خوره. این باور مثل خوره می‌افته به جون اعتمادبه‌نفسش.
۲. ترس از اشتباه کردن
چون فکر می‌کنه هر اشتباهی یعنی یه شکست بزرگ، دست به کار جدید نمی‌زنه و از تجربه کردن می‌ترسه.
۳. وابستگی به تایید دیگران
یاد می‌گیره که باید همیشه خوب باشه تا دیگران دوستش داشته باشن. این یعنی خودش رو فراموش می‌کنه تا بقیه رو راضی نگه داره.
۴. اضطراب و افسردگی در آینده
این طرز فکر، زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی، افسردگی، و حتی اختلالات شخصیتی در بزرگسالی می‌شه.
چطور بفهمیم کودک داره خودش رو سرزنش می‌کنه؟
به این نشونه‌ها دقت کن:
۱. مدام از خودش بد می‌گه: “من خنگم”، “من بدرد نمی‌خورم”
۲. حتی برای کارهایی که تقصیر اون نیست، عذرخواهی می‌کنه
۳. از چالش‌ها فرار می‌کنه چون می‌ترسه خراب کنه
۴. وقتی اشتباه می‌کنه، به شدت ناراحت می‌شه و خودش رو سرزنش می‌کنه
۵. زود ناامید می‌شه و از خودش انتظار کامل بودن داره
به عنوان والد، چطور می‌تونیم کمکش کنیم؟
۱. اشتباه کردن رو عادی جلوه بده
وقتی خودش یا بقیه اشتباهی می‌کنن، بگو: “اشتباه کردن بخشی از یاد گرفتنه.”
بذار بدونه که لازم نیست کامل باشه.
۲. تعریف از تلاش، نه نتیجه
به جای گفتن “آفرین که نمره‌ت بیسته”، بگو “آفرین که تلاش کردی”.
این‌طوری می‌فهمه که ارزشش به نتیجه وابسته نیست.
۳. صداش رو بشنو، نه فقط حرف‌هاشو
اگه دیدی داره خودش رو سرزنش می‌کنه، به‌جای اینکه بگی “نه تو عالی‌ای”، بپرس: “چی شد که این حس رو پیدا کردی؟”
بذار احساسش رو توضیح بده.
۴. خودت الگوش باش
اگه اشتباه کردی، به‌جای سرزنش خودت، بگو: “خب، این یه تجربه بود. دفعه بعد بهتر عمل می‌کنم.”
با این حرف ساده، یاد می‌گیره که اشتباه کردن پایان دنیا نیست.
نقش مشاور تو درمان خودسرزنشی کودک
اگه حس کردی این موضوع داره عمیق می‌شه و خودت نمی‌تونی تنهایی کنترلش کنی، مراجعه به مشاور کودک بهترین کاره.
مشاوره چه کمکی می‌کنه؟
۱. کمک می‌کنه کودک افکار منفی رو بشناسه و جایگزینشون کنه
۲. مهارت‌هایی مثل خودآگاهی، خوددوستی و اعتمادبه‌نفس رو یاد بگیره
۳. ریشه‌های احساس گناه یا بی‌ارزشی شناسایی و درمان می‌شن
۴. فضای امنی برای حرف زدن، بدون ترس از قضاوت، در اختیار کودک قرار می‌ده
۵. به والدین یاد می‌ده چطور عزت‌نفس کودک رو تقویت کنن
حرف آخر
کودکی که خودش رو مدام سرزنش می‌کنه، داره با خودش دشمنی می‌کنه. این دشمنی، آروم‌آروم عزت‌نفسش رو از بین می‌بره.
بیایم به بچه‌هامون یاد بدیم که اشتباه کردن، نقص داشتن، و یاد گرفتن بخشی از زندگیه.
و اگه دیدیم این افکار داره بهش آسیب می‌زنه، با کمک مشاور راه درست رو براش روشن کنیم.